Kilka razy popadal w calkowita ruine. Byl palony,
wysadzany w powietrze. Niemcy dokonywali tu selekcji przed wywózkami do obozów koncentracyjnych. Wanda Wasilewska upatrzyla go sobie jako doskonale miejsce na „wywsciek”. Padl tez ofiara kolektywizacji, przed
która nie uchronil go nawet znajomy wlasciciela,
Wladyslaw Gomulka…
Historia tego miejsca jest naprawde niesamowita, zaskakujaca, pelna tajemnic. No i jest to historia bardzo nietypowa w naszej rzeczywistosci, bo z happy endem. Mlyn przetrwal bowiem wszelkie zawieruchy i obecnie calkowicie zrekonstruowany, znów miele zboze na make. A wszystko za sprawa absolwenta prawa Uniwersytetu Warszawskiego…
Mlyn wodny w Tokarach, usytuowany na niewielkiej rzece Toczna w powiecie losickim, jest dzis unikatem w skali kraju. Jego historia liczy juz ponad 100 lat. U swego zarania nalezal, podobnie zreszta jak cale Tokary, do majatku hrabiego Ostrowskiego z Korczewa. Ale hrabia tez czlowiek. Zdarzylo sie, ze potrzebowal grubszej gotówki. No i sprzedal mlyn niejakiemu Mroczkowi, pradziadkowi obecnego wlasciciela mlyna, Krzysztofa Kluczynskiego. Nowy wlasciciel, wraz z mlynem nabyl tez przylegle do niego grunty. Miejsce to nazwano Kolonia Wandowo.
Losy mlyna i zwiazanych z nim ludzi moga posluzyc do napisania powiesci. Przechodzil on rózne koleje. Byl swiadkiem wielkich tragedii i chwil czyjegos szczescia. Upadal i znów sie odradzal. Zawsze wyzwalal w ludziach, jego kolejnych posiadaczach, wielkie emocje. Decydowal o ich losie. I trwal, choc czasem jedynie w ludzkiej pamieci.
I to wszystko sprawilo, ze takze dzisiaj mlyn nie jest tylko przedsiebiorstwem. Jest czyms, co tak, jak sama rzeka, zyje i ciagle sie zmienia.
– Trudno zliczyc, ile razy mlyn byl niszczony i ponownie odbudowywany – mówi Krzysztof Kluczynski. – Nie raz plonal, byl wysadzany w powietrze. Tedy bowiem przechodzil front. Mlyn wpadl tez w oko Wandzie Wasilewskiej. Chciala sobie tu zrobic „wywsciek”, czyli miejsce rozpusty. Dzis powiedzielibysmy, ze niewiasta upatrzyla sobie mlyn na alkowe. Byl on bowiem pieknie polozony, a przy tym, co dla takich miejsc szczególnie wazne, znajdowal sie na uboczu wsi.
Nie ma dzis jednoznacznych dowodów na to, czy ta wyzwolona niewiasta zaspokajala we mlynie swe chucie. Niewatpliwie jednak komunisci odcisneli na mlynie swe pietno. Po odbudowaniu go po wojnie, dotrwal do lat 50. Potem padl ofiara rozkulaczania wsi. Ta dziejowa sprawiedliwosc doprowadzila do tego, ze wkrótce mlyn zostal upanstwowiony i zamkniety.
– Mlyn zostal odebrany mojemu dziadkowi, Feliksowi – opowiada Krzysztof Kluczynski. – To osobna historia sama w sobie. Dziadek nalezal bowiem do czolowych dzialaczy Komunistycznej Partii Polski. Byl nawet jednym z jej zalozycieli. Mial nawet jakies osobiste kontakty z Wladyslawem Gomulka. Nawet takie znajomosci nie pozwolily jednak na ocalenie prywatnego mlyna. No bo dziadek, choc dzialacz KPP, byl kapitalista cala geba. I to z dziada pradziada. Dziwnie plotly sie te losy.
Po smierci Feliksa Kluczynskiego obiekt popadl w ruine. Byl rozkradany i dewastowany. Tak bylo do lat 70., kiedy to rodzice K. Kluczynskiego, Eugeniusz i Krystyna, podjeli sie trudu odbudowy rodowego majatku. W 1991 roku mym znów ozyl. Zostal wyposazony w maszyny i zaczal dzialac jako mlyn elektryczny. Turbina wodna byla bowiem zniszczona. A to przeciez serce calego mlyna.
– Postanowilismy przywrócic mlynowi jego prawdziwa dusze, i to sie udalo – mówi K. Kluczynski. – Kilka lat temu, wielkim nakladem sil, odbudowalismy jaz na Tocznej. Potem, dzieki fachowej pomocy siedleckiego „Mostostalu”, ruszyla wodna turbina. To urzadzenie wyjatkowe. Bylo wykonane przed II wojna swiatowa w Radomiu. Mozna powiedziec, ze „na miare”, bo specjalnie na potrzeby mlyna w Tokarach. Konstrukcja turbiny jest unikatowa w skali kraju. Charakteryzuje sie tym, ze potrzebuje malo wody do zapewnienia napedu. Posiada wielka sprawnosc w wytwarzaniu energii i w tym wzgledzie zdumiewa wspólczesnych inzynierów.
Dzisiaj Podlaski Mlyn Wodny, bo tak sie formalnie nazywa, dziala tak, jak przed wiekiem. Energie wody wykorzystuje do produkcji maki. I to jakiej. Najwyzszej jakosci, uhonorowanej wieloma nagrodami.
Krzysztof Kluczynski, prawnik, absolwent UW, mówi, ze dla niego mlyn w Tokarach to tradycja pieciu pokolen, to sentyment, ale i pieniadze. Taki konglomerat musi dac doskonaly produkt. Musi przyniesc sukces ekonomiczny, ale i wielkie zadowolenie niemierzone tylko w pieniadzach. Mlyn w Tokarach wlasciciel zamierza przystosowac do tego, aby mógl byc zwiedzany przez wycieczki, mlodziez szkolna.
– To obiekt unikatowy w skali calej Europy – mówi wlasciciel. – Produkuje sie tu make w identyczny sposób jak 100 lat temu. To trzeba pokazywac zainteresowanym. Taki mlyn musi spelniac role edukacyjna. Powinien uczyc tez historii, szacunku dla tradycji.
W Tokarach i okolicy sa ludzie, którzy pamietaja mlyn i zwiazanych z nim ludzi.
– Pamietam, jak Pelagia Kluczynska z domu Mroczek rozdawala biednym make ze swojego mlyna – mówi sedziwa mieszkanka Tokar. – U ludzi miala przez to wielki szacunek. Do dzis ja wspominaja. Zmarla juz ze 40 lat temu, ale na pewno sie cieszy, jak patrzy z góry na swój mlyn, który znowu daje ludziom chleb…
