Kresowy dzwon

Na kresach nikt nie ma łatwego życia. Burzliwe dzieje mają tam nawet przedmioty. Dzwon z odlewni rodziny Kruszewskich
od II wojny światowej czekał, by ponownie zawisnąć na dzwonnicy w białoruskim Iwieńcu pod Mińskiem.

Zakopany w ziemi, przetrwał ponad sześćdziesiąt lat. Jego poprzednik nie miał tyle szczęścia – kilkanaście lat wcześniej, w czasie poprzedniej wojny, przetopiono go na armaty lub karabinowe kule. 
Wojny przemijają, zmieniają się granice, władze i rządy. Ludzie nie zapominają. W spokojniejszych czasach dzwon wraca na swoje miejsce. Od pradziadka Na przełomie września i października delegacja Węgrowa wzięła udział w niecodziennej uroczystości. Przedstawiciele władz miasta, województwa, artyści z zespołu Węgrowianie pojechali do Iwieńca za zaproszenie Ojców Franciszkanów oraz Wydziału Konsularnego Ambasady RP w Mińsku. Pojechał też ludwisarz z Węgrowa, Antoni Kruszewski, by pierwszy raz zobaczyć dzwon z Iwieńca, wykonany przed wojną przez swego pradziadka, Jakuba Kruszewskiego.

Historia rodzinnej Odlewni Dzwonów Braci Kruszewskich w Węgrowie sięga 1920 r. Wtedy Jakub Kruszewski przejął odlewnię po ludwisarzu Antonim Włodkowskim. – Ponieważ mistrz Włodkowski był bezdzietny, na łożu śmierci przekazał warsztat swemu najlepszemu czeladnikowi, którym, szczęśliwie, okazał się mój pradziad – opowiada Antoni Kruszewski. Od tamtego czasu rodzinną odlewnię opuściło około 4 tysięcy dzwonów. Najstarszych dzwonów z węgrowskiego warsztatu zachowało się bardzo niewiele. – Dzwon w Iwieńcu był dopiero czwartym, wykonanym przez pradziadka, który widziałem, za to największym, bo ma 1200 kg. Dzwon w Ceranowie ma 700 kg – mówi Antoni Kruszewski. Proboszcz z Iwieńca pokazywał mu też sygnaturkę, która w 1927 r. wyszła z odlewni Jakuba Kruszewskiego. Sygnaturka pochodziła z innej kresowej, już zlikwidowanej, parafii. Jak widać, w czasach międzywojennych dzwony z Węgrowa często trafiały na wschodnie kresy Rzeczpospolitej. Pogranicznicy dla Marszałka Początki dzwonu z Iwieńca najlepiej opowie on sam. Na metalowym brzuścu można przeczytać wyraźny napis: dzwon ten w miejsce skonfiskowanych przed rząd zaborczy w czasie wielkiej wojny w roku 1917 został ulany w wolnej ojczyźnie w roku 1935 i poświęcony pamięci wodza narodu i wskrzesiciela państwa polskiego pierwszego marszałka polski śp. józefa piłsudskiego, ufundowany przez oficerów, podoficerów i strzelców garnizonu korpusu ochrony pogranicza w iwieńcu. Dzwon zamówiony w 1935 r. w odlewni Jakuba Kruszewskiego miał być więc dzwonem zastępczym. Poprzedni skonfiskowano w czasie I wojny światowej. Miał być też dzwonem pamiątkowym, odlanym ze składek pograniczników na pamiątkę zmarłego marszałka Józefa Piłsudskiego. Zapewne wielu z tych, którzy składali się na ten dzwon, pięć lat później już nie żyło – spoczęli w mogiłach: Katynia, Charkowa i Miednoje. Iwieniec najpierw w 1939 r. zajęła Armia Czewona, później w 1941 r. wkroczyli tam Niemcy, w 1944 r. znowu sowieci. Przed kim i kiedy ukryto dzwon? Dlaczego ocalał? Z zebranych z drugiej ręki opowieści sprzed ponad pół wieku trudno złożyć kompletny obraz. Wydaje się jednak, że dzwon schowano przed sowietami. Ocalili go mieszkańcy. Pomógł fakt, iż dzwon był ogromny. Mniejsze dzwony okupanci zabrali od razu. Po największy mieli wrócić później lub – jest też i taka wersja – kazali mieszkańcom przywieźć go na stację. Miał jako złom trafić do huty do ponownego przetopienia. Mieszkańcy zdecydowali jednak inaczej. Dzwon zakopano pod kościelną wieżą. I zapomniano o nim. Bo na 60 lat w Iwieńcu bezpieczniej było zapomnieć. Ale nie całkiem zapominano. Do proboszcza parafii w Iwieńcu co rusz dochodziły słuchy o zakopanym dzwonie. Poszukiwania wykrywaczem metali nie przynosiły rezultatu. Miejsce ukrycia dzwonu wskazała dopiero jedna z parafianek. Nić porozumienia Pod koniec września 2006 r. dzwon wrócił na dawne miejsce. Mszę świętą, podczas której poświęcono dzwon, odprawił biskup mińsko-mohylewski Antoni Dziemianko. W uroczystościach związanych z odnalezieniem i ponownym oddaniem do użytku historycznego dzwonu uczestniczył m.in. Zespół Ludowy „Węgrowianie”. Dał również koncert w Domu Polskim w Iwieńcu. – Frekwencja była rekordowa – opowiada burmistrz Węgrowa, Jan Górski. Wyjazd na Białoruś okazał się nie tylko podróżą sentymentalną. Załatwiano też sprawy służbowe. Umowę o współpracy z Iwieńcem podpisała gmina Sterdyń. Węgrów wybrał jako partnera pobliskie miasto Wołożyn. – Mniej więcej takiej wielkości jak Węgrów – mówi burmistrz, Jan Górski. Podczas podpisania dokumentów o współpracy obecny był chargé d’affaires Polskiej Ambasady w Mińsku, Roman Jarosz. Węgrowski Ośrodek Kultury ma nadzieję, że partnerska umowa z Wołożynem i nawiązanie międzynarodowej współpracy pozwoli uzyskać dofinansowanie Unii Europejskiej dla wspólnych projektów kulturalnych, na przykład Festiwalu Obrzędów Weselnych. Współpracować można przecież nie tylko od wielkiego dzwonu.