Po raz pierwszy możemy zobaczyć w Polsce ikony: Andreasa Ritzosa, Emmanuela Tzanesa oraz Domenikosa Theotokopoulosa, czyli El Greca, autora obrazu „Ekstaza św. Franciszka”.
To wyjątkowa okazja do poznania wzorników malarskich, czyli szkiców przygotowawczych, które mogły być wykorzystywane przez malarzy w planowaniu kompozycji ikon i malowideł ściennych.
Prezentowane na wystawie "Niebiański splendor – ikony greckie z kolekcji Emiliosa Velimezisa" dzieła pochodzą z warsztatów Candii – głównego miasta Krety oraz z warsztatów przeniesionych po jej zajęciu przez Turków w połowie XVII wieku na Wyspy Jońskie. Niektóre ikony kontynuują rozwiązania formalne, przyjęte w okresie ostatniej dynastii bizantyńskiej – Paleologów, inne – zgodnie z oczekiwaniami zleceniodawców – zbliżają się pod względem wyboru: tematu, kompozycji i stylu do ówczesnego malarstwa różnych szkół włoskich. Wszystkie charakteryzuje szczególna ekspresja formy i barwy. Duży nacisk położono w nich na kontemplację pasji Chrystusa oraz adoracyjny charakter tematów maryjnych, co odzwierciedla nastrój późnośredniowiecznej duchowości całej Europy.
Ikony te pochodzą z kolekcji Emiliosa Velimezisa (1902-1946). Prezentowano je już w British Library w Londynie, na wystawie towarzyszącej XXI Kongresowi Studiów Bizantynistycznych w sierpniu 2006 roku, w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu (13 grudnia 2006 – 25 lutego 2007), a ostatnio w Pergamon Museum w Berlinie (15 marca 2006 – 10 czerwca 2007).
W Arsenale Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie przy ul. Pijarskiej 8 http://www.muzeum.krakow.pl można ją oglądać do 13 stycznia 2008 r. Niemalże tuż przed zamknięciem ekspozycji, 9 stycznia (środa) o godz. 17.00 dr M. P. Kruk i dr hab. Piotr Krasny z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego opowiedzą o drodze twórczej El Greca, która zawiodła go „od ortodoksji do kontrreformacji”.
Wystawa jest preludium do otwarcia stałej ekspozycji ikon ruskich i paramentów liturgicznych Kościoła Wschodniego z terenów dawnej Rzeczypospolitej ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie.
El Greco, właściwie Dominikos Theotokopulos, urodził się w 1541 w Fodele na Krecie. Czas pokazał, że hiszpański malarz i rzeźbiarz greckiego pochodzenia stał się jednym z najwybitniejszych przedstawicieli manieryzmu.
W początkowym okresie swojej twórczości, jeszcze na Krecie, w rodzinnej Kandii, pisał ikony. To tu w 1566 roku napisał „Pietę anielską” (ikona do zobaczenia na stronie Muzeum Narodowego w Krakowie oraz na
http://www.tvn24.pl/10667,2078734,0,0,1,0,0,galeria.html ), którą sprzedał na aukcji, by zdobyć w ten sposób pieniądze na wyjazd (1568) do Wenecji, gdzie prawdopodobnie terminował w pracowni Tycjana. Ikona ta, eksponowana w drewnianym ołtarzyku, została napisana w sposób śmiały i nowatorski. Wydłużona i powykręcana postać Chrystusa w otoczeniu aniołów sygnalizuje późniejszą drogę malarską El Greca.
W latach 1570-7 El Greco przebywał w Rzymie, na dworze kard. Alessandra Farnese. Poznał tam twórczość Rafaela i Michała Anioła i zaczął prace nad obrazem „Ekstaza św. Franciszka”, który od 15 października 2004 można oglądać w Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach www.muzeum.siedlce.pl (Dzieło to jest jedynym w Polsce śladem twórczości El Greca. Należy do jednego z najwcześniejszych (1575-80) z ponad 100 płócien, przedstawiających: modlitwę, medytację, stygmatyzację i ekstazę św. Franciszka). Po śmierci El Greca (7 kwietnia 1614 w Toledo) jego twórczość uległa zapomnieniu. Odkryto ją ponownie dopiero pod koniec XIX wieku, kiedy doceniono jego silny indywidualizm i ekspresję. (Ana)
Z Rzymu El Greco wyruszył do Toledo, gdzie pracowal do śmierci i gdzie powstawały jego najbardziej dojrzałe dzieła, wykonywane głównie na zamówienie Kościoła katolickiego, dążącego do odbudowy swojego znaczenia w Hiszpanii.
W twórczości El Greca, poza dominującym malarstwem religijnym, znajdziemy portrety (najbardziej znany to Dama w Futrze najprawdopodobniej portret ukochanej Jerónimy de las Cuevas, z którą miał syna Jorge Manuela – malarza) oraz sceny mitologiczne Laokoon i pejzaż Widok Toledo. El Greco zajmował się również projektowaniem architektury i rzeźbą.
