Przed 530 lat w Vigevano we Włoszech urodziła się Bona Sforza, późniejsza królowa Polski, wielka księżna litewska, księżna Rusi i Prus oraz władczyni Mazowsza. Z tej okazji Muzeum Zbrojownia na Zamku w Liwie organizuje imprezę, która ma przypomnieć tę nieprzeciętną kobietę. A że to urodziny królowej, to i zorganizowane będą po królewsku. Potrwają prawie dwa tygodnie – 14 i 15 września oraz 26 i 27 września.
Wydarzenia organizowane na Zamku w Liwie będą się odbywały pod hasłem „Szlaki. Sieci. Połączenia”, w ramach obchodów Europejskich Dni Dziedzictwa. Nic w tym dziwnego. Postać Bony Sforzy, włoskiej księżniczki z hiszpańskimi korzeniami, łączy przecież swoją osobą dzieje Korony, Litwy, Mazowsza oraz Włoch.
Postać nieszablonowa
– Dlaczego rocznica urodzin królowej Bony jest organizowana na liwskim zamku? Między innymi dlatego, że ten zamek do niej należał. Poza tym Bona to postać nieszablonowa, wyrastająca poza swoją epokę. Można wokół niej budować szerszą opowieść, wplatając w to wątki lokalne.
Dyrektor Muzeum Zbrojowni na Zamku w Liwie Eliza Czapska przyznaje, że od początku kierowania placówką starała się szukać wątków, ukazujących Ziemię Liwską w jak najszerszym, najbogatszym kontekście historycznym. – Szerszy kontekst opowieści daje też szerszy horyzont poznawczy. Ukazuje bogactwo wpływów kulturowych, które przez wieki wzbogacały nasz region i nas samych – mówi Eliza Czapska. – Królowa Bona władała liwskim zamkiem, będąc już wdową po królu Zygmuncie Starym. Otrzymała wówczas Mazowsze jako tzw. oprawę wdowią. Inspirując się postacią królowej Bony, która wiele dla liwskiego zamku zrobiła, starałam się poszukać wątków, które mogłyby pokazać nasze bogactwo, bogactwo wpływów i oddziaływania na zewnątrz – dodaje. – Przy okazji warto też podkreślić, że książę Zygmunt, późniejszy król Zygmunt Stary, o tym, że został królem Polski, dowiedział się przebywając właśnie na zamku w Liwie.
Są mocne poszlaki
Czy królowa Bona rezydowała na Zamku w Liwie? Nie ma pisanych przekazów, które by to potwierdzały. Są jednak poszlaki, że bywać tu musiała. Otóż z Boną Sforzą z Włoch do Polski przyjechał Wit Paschalis, który później był proboszczem w Liwie. Skoro więc Bona swojego bliskiego współpracownika uczyniła liwskim proboszczem, to widocznie Liw był dla niej ważnym miejscem na mapie Rzeczypospolitej. Liw był jednym z miast na szlaku, prowadzącym z Krakowa do Wilna. Królowa, odbywając podróż ze stolicy Królestwa Polskiego do stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego, musiała się gdzieś zatrzymać. A Liw był doskonałym miejscem na odpoczynek w czasie podróży. Poza tym na zlecenie Bony podwyższono wieżę zamku w Liwie i zwieńczono wieżę hełmem. Takich inwestycji królowa nie czyniłaby w miejscu, w którym bywać by nie zamierzała.
Bona inspiruje
Od 2 lat przed liwskim zamkiem stoi posąg królowej Bony, wykonany przez łódzkiego artystę Rafała Ciesielskiego w ramach środków z Budżetu Obywatelskiego Mazowsza. Są też tu inne historyczne postaci ważne dla zamku – książę mazowiecki Janusz I Starszy oraz księżna Anna Radziwiłłówna. Odwiedzającym zamek mają one przypominać o osobach, które przyczyniły się do świetności tego miejsca oraz inspirować i zachęcać do poznawania historii – tej bliższej i tej dalszej.
– Niewątpliwie Bona to postać, która nas inspiruje – mówi dyrektor Eliza Czapska. Stąd m.in. pomysł na zorganizowanie w 2023 roku plenerowego wydarzenia pt. „W zamkowej kuchni na Szlaku Książąt Mazowieckich – edycja polsko-włoska”. Ta kulinarna impreza cieszyła się dużą popularnością wśród mieszkańców i turystów. W tym roku postanowiłam poszerzyć więc jej formułę o kuchnię litewską. Na festiwalu przybliżającym kulturę i kuchnię polską, włoską i litewską gościło ponad 4 tys. osób.
Postacią królowej Bony udało nam się również zainspirować w samych Włoszech. Nasza dwujęzyczna wystawa o Bonie i jej potomkach gościła w miejscu jej urodzenia – Vigevano. Prezes tamtejszego towarzystwa historycznego przyznał, że przypomnieliśmy im o postaci Bony. Organizują w związku z tym na jesień konferencję o polskiej królowej. A na zamku w Bari powstały w tym roku instalacje multimedialne o Bonie i Zygmuncie Starym. Tym samym ma miejsce wspaniała promocja naszego regionu i kraju zagranicą.
Jazzowo na początek
Obchody urodzin królowej Bony na Zamku w Liwie rozpoczną się w najbliższą sobotę 14 września o godz.18 spektaklem muzycznym „Jazzowa Bona” autorstwa Michała Zabłockiego i Kuby Stankiewicza. W spektaklu, który odbędzie się na zamkowym dziedzińcu, zobaczymy Artura Żmijewskiego i jego córkę – Ewę Żmijewską. Towarzyszyć im będzie trzyosobowy zespół jazzowy pod kierownictwem Kuby Stankiewicza. Będzie to pokaz wirtuozerii aktorskiej, wokalnej i instrumentalnej.
„Jazzowa Bona” to niesamowita historia jednej z najbardziej nie zwykłych kobiet w historii Polski. Bona Sforza była włoską księżniczką, która stała się królową Polski poprzez małżeństwo z królem Zygmuntem I Starym, by następnie po jego śmierci objąć we władanie ów czesne Mazowsze. Królowa wniosła ze sobą duży, pozytywny wpływ na kulturę, gospodarkę i politykę kraju. Perspektywa wrażliwej kobiety oraz narratora – współczesnego Stańczyka – uzupełniona jest innymi bohaterami i spojrzeniami. Artur i Ewa Żmijewscy wcielają się bowiem w wiele postaci, co urozmaica narrację i sceniczną formę spektaklu.
Wyjątkowość projektu polega na połączeniu dwóch gatunków scenicznych. Koncert, skomponowany przez jednego z najwybitniejszych polskich muzyków jazzowych, jest jednocześnie kameralną formą teatralną. Muzyka z tekstem tworzą lekką, dowcipną, a zarazem wzruszającą opowieść o jednej z najbardziej intrygujących postaci w naszej historii.
W niedzielę 15 września w godz. 12-15 goście liwskiego zamku zostaną zabrani do „Baśniowego ogrodu królowej Bony”. Będą to warsztaty kolażu artystycznego dla młodzieży i dorosłych, które poprowadzi uznana artystka Bożka Rydlewska, prowadząca podobne warsztaty min.in. na Zamku Królewskim w Warszawie. Liczba miejsc na warsztatach ograniczona. Zapisy pod nr. tel. 25 792 57 17.
26 września o godz. 10 odbędzie się wernisaż wystawy „Bona Sforza – blask renesansu”. Na wystawie znajdą się obiekty m.in. z kolekcji Zamku Królewskiego w Warszawie, Łódzkiego Centrum Filmowego oraz Muzeum Zbrojowni na Zamku w Liwie. – Gdy nawiązałam kontakt z dyrekcją Zamku Królewskiego, dyrektor profesor Wojciech Fałkowski, mediewista wyraził uznanie dla naszych działań i tego, że zamek w Liwie tak się rozwija. Ogromnie mnie cieszy, że wyraził zgodę na wypożyczenia nam eksponatów na wystawę o Bonie. Podczas wernisażu oprawę artystyczną zapewni Teatr Tańca Historycznego „SarabAnna” – mówi Eliza Czapska.
O godz. 10.30 rozpocznie się Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Śladami królowej Bony”. Wezmą w niej udział prelegenci z Polski, Włoch oraz Litwy. A o godz.17 – Teatrum XVI-wieczne „Kto uśmiercił królową Bonę”.
W piątek 27 września o godz.
10, na zakończenie urodzin królowej Bony, odbędzie się prezentacja komiksu „Szermierz Królowej Bony”, wydanego przez Zamek w Liwie. To historia, która ukazuje nasz zamek i ziemię liwską na tle epoki renesansu. Wydarzeniu będą towarzyszyły pokazy walki bronią białą, warsztaty dawnego tańca, lekcja o renesansowej modzie i rekonstrukcje historyczne.
Patronat honorowy nad wydarzeniem objęli: Marszałek Województwa Mazowieckiego – Adam Struzik, Włoski Instytut Kultury oraz Prezes Zarządu Mazowieckiej Regionalnej Izby Turystycznej – Izabela Stelmańska. Wydarzenie jest finansowane ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego.
