Rozmowa z Janiną Ewą Orzełowską, członkinią zarządu województwa mazowieckiego.
Jak zmieniła się mazowiecka wieś w ciągu ostatnich 25 lat?
– Tych 25 lat to czas rozwoju i zmian, zarówno w przestrzeni publicznej – dróg, placów zabaw, oświetlenia, świetlic, sieci wodociągowych i kanalizacyjnych, jak i w rolnictwie oraz aktywności społecznej. W rozwoju tej pierwszej sfery duży udział miały środki z budżetu województwa mazowieckiego i potężne środki z Unii Europejskiej – zarówno z Regionalnego Programu Operacyjnego, jak i z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Rozwój drugiej sfery to efekt ciężkiej pracy i wysiłku mazowieckich rolników i społeczników. Te dwie sfery, te dwie aktywności powodują, że śmiało możemy mówić o wielkim skoku cywilizacyjnym nie tylko naszego regionu, lecz także całej Polski. Na mazowieckiej wsi mieszka się coraz przyjemniej i wygodniej.
Jakie teraz są mazowieckie gospodarstwa?
– Obserwujemy scalanie i powstawanie coraz większych gospodarstw. Tendencją w całej Europie jest produkcja wysokotowarowa, która wymaga większych przestrzeni i większego wysiłku rolników. Ale ku naszej radości sporo jest na Mazowszu gospodarstw średnich i małych, które są gwarancją produkcji ekologicznej i nisko schemizowanej. Mogą one być dostarczycielem produktów na lokalne rynki. A że mechanizmów wsparcia dla tych gospodarstw nie brakuje, to jest szansa, że struktura pełnego zrównoważenia gospodarstw wielkich, średnich i małych będzie w najbliższej przyszłości zachowana.
Bywało, że w ciągu tych lat rolnicy zmagali się m.in. z suszami, gradobiciami, ASF czy ptasią grypą. Czy to też ma wpływ na zmiany na wsi?
– Oczywiście. Produkcja rolna zależy od czynników zewnętrznych. Można dziś dyskutować, czy w wyniku trudnych warunków atmosferycznych czy zagrożeń weterynaryjnych polski rząd wystarczająco wspierał rolników. Z sygnałów, jakie do nas docierają, wynika, że pomoc finansowa nie zawsze docierała na czas i we właściwe miejsca. Na szczęście mądrość i pracowitość mazowieckich rolników jest w stanie pokonać nawet największe przeszkody i niefrasobliwości rządów.
Czy dziś mamy więcej młodych rolników? Czy inaczej patrzą na produkcję i prowadzenie gospodarstw?
– Struktura wiekowa wsi przez 25 lat też się zmieniła. Zadziałały mechanizmy UE – renty strukturalne i premie dla młodych rolników. Dzięki temu młodych rolników jest coraz więcej. Korzystają z doświadczenia seniorów, ale sami przejmują odpowiedzialność – do doświadczenia dokładają swoją pomysłowość, nowatorskie rozwiązania i wielki zapał.
A kobiety w rolnictwie?
– Panie były, są i będą niezbędne. Ich rola jednak nieco się zmieniła – nie muszą być i nie są jedynie gospodyniami w obejściu – wyrastają na prawdziwe liderki wsi. Aktywnością i pracowitością przebijają niejednego mężczyznę. Tworzą koła gospodyń wiejskich, dbają o świetlice wiejskie, składają tysiące wniosków o dofinansowanie. W prowadzonym przez Krajową Sieć Obszarów Wiejskich i samorząd województwa mazowieckiego konkursie na najaktywniejszą liderkę wiejską co roku spotykamy dziesiątki fantastycznych pań, które swoją przebojowością, kreatywnością i pracowitością powodują wielkie zmiany na mazowieckiej wsi. I choć produkcja rolna pozostaje domeną mężczyzn, kobiety na wsi dbają dziś o całą resztę – kultywowanie tradycji, kulturę, młodzież, czasem nawet infrastrukturę – to one składają wnioski do Mazowieckiego Instrumentu Aktywizacji Sołectw czy konkursu dotacyjnego dla KGW.
Z czego słynie mazowieckie rolnictwo?
– Mazowsze jest dużym i zróżnicowanym regionem. Mamy największą produkcję owoców (jabłek) z ziemi warecko-grójeckiej czy warzyw (papryka) uprawianych w rejonie Przytyka i Radomia. Wiele mazowieckich gospodarstw zajmuje się też produkcją mleka (wschód, północny wschód) czy drobiu (północ).
Z czego samorząd województwa mazowieckiego jest najbardziej dumny po tych 25 latach?
– Jako samorząd z sukcesami realizujemy politykę zrównoważonego rozwoju regionu. Obecnie prowadzimy około 20 autorskich programów wsparcia, skierowanych do: sołectw, kół gospodyń wiejskich, OSP, właścicieli miejsc pamięci i zabytków. Wspieramy także działania służące ochronie powietrza. Sprawnie wydatkujemy środki z UE – zarówno z PROW, jak i RPO. Jako przykład mogę podać program wsparcia dla sołectw, którym objęto w ostatnich latach prawie wszystkie sołectwa w województwie mazowieckim! To ponad 7 tysięcy projektów służących mieszkańcom i poprawiających komfort ich życia. Zmiany na mazowieckiej wsi widać gołym okiem i to bardzo cieszy. W latach 2018-2022 w budżecie województwa mazowieckiego przeznaczono 52,1 mln zł na realizację ponad 5 300 inwestycji. W 2023 r. na program „Mazowsze dla sołectw” samorząd wyasygnował ponad 7,2 mln zł, dzięki czemu zostanie dofinansowanych około 740 inwestycji. Ten autorski program Sejmiku Województwa Mazowieckiego ma promować działania wspierające rozwój obszarów wiejskich, efektywne wykorzystanie ich potencjału. Dzięki udzieleniu przez województwo mazowieckie wsparcia finansowego gminom są realizowane zadania istotne dla lokalnych społeczności, takie jak: kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego, rozwój bazy sportowo-rekreacyjnej i turystycznej regionu, poprawa bezpieczeństwa mieszkańców, pielęgnowanie aktywności i świadomości obywatelskiej mieszkańców, rozbudowa zasobów oświatowo-kulturalnych oraz zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego.
Na jakie jeszcze wparcie mogą liczyć obszary wiejskie?
– Samorząd województwa udziela również wsparcia organizacjom pozarządowym, w tym kołom gospodyń wiejskich, których na Mazowszu jest ponad 1200. To właśnie z myślą o nich realizujemy projekt pn. „Wspieranie rozwoju gospodyń aktywnych społecznie” w ramach konkursu dla organizacji pozarządowych w obszarze „Działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych”. Program cieszy się ogromnym zainteresowaniem, w latach 2020-2022 dofinansowano dzięki niemu 1898 inwestycji. W tym roku przeznaczono na nie już ponad 6,8 mln zł, dzięki czemu zostanie doposażonych w niezbędny sprzęt ponad tysiąc kół gospodyń wiejskich. Zakup wyposażenia umożliwi im realizację większej liczby przedsięwzięć. Od tego roku realizujemy nowy program „Mazowsze dla lokalnych centrów integracyjnych”, którego celem jest tworzenie miejsc integracji m.in. na terenie gmin wiejskich i miejsko-wiejskich. Na jego realizację przeznaczyliśmy ponad 30,5 mln zł, co pozwoli dofinansować około 237 zadań. Gminy mogły pozyskać pieniądze na: budowę, przebudowę i modernizację m.in. świetlic wiejskich, gminnych lub osiedlowych ośrodków kultury czy domów kultury.
Infrastruktura to jedno, produkcja rolna to drugie. Czy są jakieś formy wsparcia skierowane bezpośrednio do rolników?
– W realizowanych przez samorządy województw zadaniach nie ma bezpośredniego wsparcia produkcji rolnej i rolników. To domena rządu i środków dystrybuowanych na przykład przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Nie znaczy to jednak, że skupiamy się wyłącznie na kwestiach infrastruktury technicznej wsi. Mamy wiele propozycji związanych z produktami lokalnymi i tradycyjnymi, ich promocją i zdobywaniem rynków zbytu (na przykład konkurs Laur Marszałka, wspólne wyjazdy targowe czy Mazowiecki Konkurs Serów Zagrodowych). Promujemy rolnictwo ekologiczne, pszczelarstwo i agroturystykę. Współpracujemy z Krajową Siecią Obszarów Wiejskich, organizujemy szkolenia, wyjazdy studyjne, a także nagradzamy najaktywniejszych i najlepszych liderów wiejskich, sołectwa, koła gospodyń wiejskich czy jednostki OSP. Wieś to ludzie. Mądrzy, pracowici, kreatywni. Naszym zadaniem jest stwarzanie im coraz lepszych warunków pracy i relaksu. Budowanie wsi pięknej, wygodnej i nowoczesnej, w której chce się nie tylko pracować i zarabiać, lecz także żyć. Naszym zadaniem jest tworzenie infrastruktury pod usługi, oświatę, kulturę. Budowanie miejsc do wzajemnej integracji, motywowanie do wspólnej dbałości o najbliższe otoczenie. Tylko wieś będąca połączeniem rolniczej sprawności i wydajności z komfortem życia mieszkańców może być konkurencyjna w Europie w XXI wieku.
Dziękuję za rozmowę.
